روباه و زاغ

 

 

 

سال تحصیلی 63 – 64 دانش آموز کلاس دوم ابتدایی مدرسه ی حقیقت گل افشان بودم و معلّم کلاس ما هم خانم فاطمه غلامی بودند-  هر کجا هست خدایا به سلامت دارش -  .شعر روباه و زاغ ( از :  حبیب یغمایی ) که یادتان هست  :

زاغکی قالب پنیری دید                                      به دهن برگرفت و زود پرید
بر درختی نشست در راهی                               که از آن می گذشت روباهی

روبه پر فریب حیلت ساز                                 رفت پای درخت و کرد آواز 

 گفت: به به چه قدر زیبایی                                چه سری چه دمی عجب پایی

پر و بالت سیاه رنگ و قشنگ                            نیست بالاتر از سیاهی رنگ

گر خوش آواز بودی و خوش خوان                         نبودی بهتر از تو در مرغان

زاغ می خواست قار قار کند                               تا که آوازش آشکار کند
طعمه افتاد چون دهان بگشود                          روبهک جست و طعمه را بربود

 

این شعر را باید حفظ می کردیم . من و چند نفر از دانش آموزان کلاس ( احمد دستیاره ، مجتبی باباپور ) شعر را حفظ نکردیم . خانم معلم هم ناراحت شدند . برای تنبیه هم بچه ها را در انباری زندانی می کردند . وقتی ما را داشتند می بُردند که زندانی کنند . من دَمِ درِ کلاس گریه کردم و دل خانم معلم به حال من سوخت و مرا زندانی نکرد . امروز می فهمم ،  اجبار معلم در حفظ شعر روباه و زاغ شاید به خاطر این بود که  من بیاموزم به قول مولانا :

 

            آدمی خوارند اغلب مردمان                           از سلام علیکشان کم جو امان

 

عشق و دمشق

 

 

معروف است تنها واژه ای که می تواند با « عشق » در  قافیه بنشیند ، واژه ی « دمشق » است . شعر معروف سعدی را  :

 

 چنان قحط شد سالی اندر دمشق                  که یاران فراموش کردند عشق

 

از دوره ی ابتدایی به خاطر داریم  . زمانی که در مدرسه ی ابتدایی حقیقت روستای گل افشان درس می خواندم، یک روز آقا راهنما ( بازرس ) به کلاس ما آمده بود تا از وضعیت درس بچّه ها باخبر شود . از چند دانش آموز درس پرسید . یکی از هم کلاسی های من آقا مجتبی بود . راهنما از مجتبی راجع به همین بیت پرسید و گفت : دمشق چیست ؟ .  مجتبی در جواب گفت : دمشق  همان تَمِشتون ( تمشک در گویش مازندرانی ) است . راهنما خنده اش گرفت . حالا هر زمان واژه ی دمشق را می بینم ، دهانم آب می افتد و به یاد تَمِشتون های (تمشک های ) آقا مجتبی می افتم .

دست های پینه بسته ...

 

 

خداوند دست های پینه بسته را بیشتر دوست دارد تا پیشانی های پینه بسته را ؛ چرا که از این دست ها بوی سادگی ، بی ادعایی  و یک رنگی می آید و از آن پیشانی ها احتمالاً بویِ ریا ، غرور و هر رنگی . تمام زندگی او تکرار ِ کار ... کار ... کار  ... ،  غم ... غم ... غم ... و  درد ... درد ... درد ...   است . روزها زودتر از آفتاب از خانه اش بیرون می رود و دیرتر از آفتاب به خانه اش بر می گردد . آفتاب نظاره گر اوست ، دل آفتاب به حال او می سوزد . وقتی می میرد ، تنش خسته است . تن خسته را به گور می برد . وقتی می میرد ، آن پیشانی پینه بسته ها در غم او دلی از عزا در می آورند .

با داغ چندین عروس

 

 

 

نظامی گنجوی را با پنج گنج می شناسند : مخزن الأسرار ، خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون ، هفت پیکر و اسکندر نامه .  معروف است که نظامی وقتی خسرو و شیرین را تمام کرده ، همسر خود ، آفاق قبچاقی ، را از دست داده است . نظامی بعد از آفاق قبچاقی ، همسر ی دیگر اختیار کرد و او را نیز در پایان داستان لیلی و مجنون از دست داده است . نظامی همسر سومی نیز اختیار کرد و او را نیز در پایان شرف نامه ( بخش نخست اسکندرنامه ) از دست داده است  . خود نظامی در اقبال نامه ( بخش دوم اسکندرنامه ) سروده است :

 

مرا طالعی طُرفه هست از سخن                      که چون نو کنم داستانی کهن

در آن عید کان شکرافشان کنم                        عروسی شکر خنده قربان کنم

چو حلوای « شیرین » همی ساختم               ز حلواگری خانه پرداختم

چو بر گنج « لیلی » کشیدم حصار                 دگر گوهری کردم آن جا نثار

کنون نیز چون شد عروسی به سر                  به رضوان سپردم عروسی دگر

ندانم که با داغ چندین عروس                       چگونه کنم قصه ی روم و روس

 

 

من امسال یکشنبه ها به دبیرستان دخترانه ی الزّهرای زیرابِ سوادکوه می رفتم و زنگ اوّل برای دانش آموزان سال چهارم ( پیش دانشگاهی ) تجربی ، زبان و ادبیات فارسی تدریس می کردم .  اسفند ماه شد ، رفتم که درس اورازان ِ جلال آل احمد را تدریس کنم ، در آغاز درس گفتم : بچّه ها ! چند روز پیش ( 18 اسفند 1390 ) همسر جلال آل احمد ، سرکار خانم سیمین دانشور در نود سالگی درگذشت و اندکی راجع به روان شاد سیمین دانشور صحبت کردم . چند هفته ی  بعد رفتم که درس سیرت مولانا ( بخشی از کتاب پلّه پلّه تا ملاقات خدا اثر ماندگار دکتر عبدالحسین زرین کوب ) را تدریس کنم ، در آغاز درس گفتم : بچّه ها ! چند روز پیش ( 23 فروردین 1391 ) همسر دکتر زرین کوب هم ؛ یعنی ، خانم دکتر قمر آریان در نود سالگی به رحمت خدا رفت  . اندکی راجع به دکتر زرین کوب و همسر او خانم آریان صحبت کردم . بعد از صحبت های من ، دانش آموزی دست بلند کرد و گفت : آقای گل افشانی !  درس بعدی ما « بارقه های شعر فارسی » نوشته ی دکتر محمد علی اسلامی ندوشن است . خدا به همسر  آقای اسلامی ندوشن رحم کند . بچّه ها خندیدند . من در پایان آمدم اندکی راجع به خانم دکتر شیرین بیانی ، همسر دکتر اسلامی ندوشن و استاد تاریخ دانشگاه تهران  ، سخن گفتم . سال تمام شد و به خیر گذشت .

اسحاق کجا رفت ؟ ...

 

 

از بیست و پنج سال پیش زمانی که پدرم داستان زندگی اسحاق را برای من تعریف کرد تا به امروز یک جمله ی سه کلمه ای با یک علامت سوال بزرگ در ذهنم نقش بسته است :  اسحاق کجا رفت ؟ ...  یک سوال بی جواب !!!   اسحاق خوش اندام گل افشانی  پیرمردی پنجاه ، شصت ساله ای بود که در روستای ما گل افشان  زندگی می کرد و فرزندی هم نداشت . ساده و زحمتکش بود و  سواد قرآنی داشت  . پدر می گفت : شب ها به خانه ی ما می آمد و قرآن و دعا برایمان می خواند . بعضی ها با آزار و اذیتش عرصه ی زندگی را چُنان بر او تنگ کردند تا این که  اسحاق در صبح یک روز با خود  تصمیم می گیرد از خانه و کاشانه و زن و زندگی دست بردارد و به دیاری نامعلوم برود . صبح که داشت می رفت ، خانمش به او گفت : داری از شهر بر می گردی ، برایم کفش بخر . او گفت : من دارم می روم گُم شوم ، دیگر بر نمی گردم . خانمش حرف او را جدّی نگرفت . اسحاق حدود چهل و پنج سال پیش رفت ، رفت که دیگر بر نگردد . دیگر کجا رفت ؟! چه طور با تنهایی خود کنار آمد ؟! پایان کار او چه شده است ؟! کسی نمی داند . خانمش سال ها به انتظار او نشست تا به رحمت خدا رفت . چه طور می شود یک جفت گوش پیدا نشود تا انسان با او درد دل کند ؟ چرا کسی اسحاق را درک نکرد ؟ دلم همیشه تنگِ اوست . بارها برای او گریستم. در کودکی با خود می گفتم : قیامت حقیقت دارد ، چرا تنها قیامت است که می تواند اسحاق را پیدا کند .  

 

   بعد از وفات تربت ما در زمین مجوی                       در سینه های مردم عارف مزار ماست

 

 

نیم نگاهی به هویت

 

 

از یک نظرگاه می توان برای  هویت انواعی قائل شد و آن را به جنبه های مذهبی ، ملّی و انسانی تقسیم کرد . جنبه ی مذهبی هویت است که یک شنبه ها مسیحیان را به سمت کلیساها می کشاند و ذی الحجه ، مسلمانان را به کعبه . جنبه ی ملیت است که ایرانی راستین با شنیدن نام ایران به وجد می آید و  بی اختیار اشک بر چهره ی  او روانه می گردد .  امّا در  جنبه ی انسانی هویت مرزهای سیاسی کشورها درهم نوردیده می شود و آفتاب مهربانی از مشرق جغرافیای انسانی بر قلب ها تابیدن می گیرد و بنی آدم با هر رنگ و زبان و نژادی اعضای یک پیکر می گردند و غم خوار یکدیگر . بارها در رسانه ها شنیدیم که فلان کشتی گیر وقتی دید باید با یک اسرائیلی کشتی بگیرد ، بر روی صحنه ی کشتی حاضر نشد و کشتی را به او واگذار کرد . حال فرض کنید یک نفر اسرائیلی برای ایران گردی وارد کشور گردد و در ایران دچار عارضه ی  ایست قلبی شود ، آیا پزشک معالج به بهانه ی اسرائیلی بودن او در کنار بستر او حاضر نمی گردد ؟ نه این طور نیست ؛ طبابت ، سیاه و سفید ، مسلمان و بودایی نمی شناسد ؛  همه را با یک چشم می نگرد .  

یادی از روان شاد صمدآقا سلیمانی تپه سری

 

 

یکی از افتخارات زندگی من آشنایی و دوستی با دو برادری است همکار : جناب امیر حسین سلیمانی تپه سری و جناب ابوالحسن سلیمانی تپه سری . این دو برادر هر دو ادبیات فارسی خوانده اند . پدر بزرگوار ایشان ، روان شاد صمدآقا سلیمانی تپه سری است . صمد آقا کشاورز بود و شاعر و در روستای تپه سرِ شیرگاه ( سوادکوه ) زندگی می کرد .  شیفتگی او به فرهنگ و ادبیات ایران ستودنی بود . من سه یا چهار بار بیشتر او را زیارت نکردم ، در همین چند دیدار آتشی از دوستداری او را نسبت به ایران ، فرهنگ و شعر فارسی در جان او شعله ور دیدم . با هیجان برایت شعر می خواند .  صمدآقا مدرسه و مکتب به خود ندیده بود . آتشی از درون او را به خواندن کشاند . امید است فرزندان بزرگوار ایشان داستان زندگی صمد آقا را به همراه دفتر شعر او به چاپ بسپارند . دیدار آخرین ما بر می گردد به تابستان سال 90 که من و صمد آقا هر دو در بخش مراقبت های ویژه ی بیمارستان رازی قائم شهر بستری بودیم . صبحگاهی بود که در کنار تخت من ، مرغ جان صمد آقا  به آشیان ملکوت پَر گشود . صمد آقا رفت ...

هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق                          ثبت است بر جریده ی عالم دوام ما  

                                                                                                                   « حافظ »

اخلاص به پیشانی نیست

 

 

یکی از مسائلی که همواره عبادتِ عبادت کنندگان را تهدید می کند ، « ریاکاری »  است ؛ چه زیبا سروده است سعدی در جهان مطلوب خود در بوستان :

 

    کلید در دوزخ است آن نماز                         که در چشم مردم گزاری دراز

 

همکاری داشتم همیشه در اداره نیم ساعت مانده به ظهر پیراهن را تا بالاتر از آرنج می داد و به سمت وضوخانه می رفت و به استقبال نماز . انشاء الله ایشان در روزهای تعطیل که در خانه بودند هم ، چنین کاری می کردند . دیدید بعضی ها را می گویند ، دیشب نیمه های شب بلند شدم که بروم وضو بگیرم برای نماز شب ، دیدم هوا ستاره باران است ؟ ...

 

 فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید                    شرمنده رهروی که عمل بر مَجاز کرد

                                                                                                     « حافظ »

 

بعد مردن غم مخور مخفی که در آیین عشق ...

 

 

 

بعد مردن غم مخور مخفی که در آیین عشق                      بلبل و پـــــروانه گیرد پایه تابوت مـــــن

                                                                                                        « زیب النساء مخفی »

 

هر زمان فرجام زندگی نیما یوشیج را می خوانم به یادِ پدر بزرگِ پدرم ( روانشاد میرزا محمد ) می افتم .  

 

فرجام کار نیما :

 

وقتی نیما در سیزدهم دی ماه هزار و سیصد و سی و هشت  لب از شعر سرودن فروبست و به سرای دیگر شتافت ، نخست او را در امام زاده عبدالله تهران به خاک سپردند ؛ یوش ، زادگاه نیما ، منطقه ای کوهستانی در نورِ مازندران ، سی و چهار سال چشم به راه نیما ماند تا این که در سال 1372 هجری شمسی قبر او را باز کردند و جنازه ی او را به وطنش انتقال دادند .

 

امّا پدر بزرگِ پدرم ( روانشاد میرزا محمد ) حدود صد و ده سال پیش زمانی که از زندگی او سی بهار نگذشته بود ، در سحرگاه  هنگام ادای فریضه ی نماز صبح ( در رکعت دوّم )  به سوی معبود پرواز کرد ، میرزا محمد وقتی رفت ، فرزند چهارم او ( عمویِ پدرم ؛ روان شاد جان محمد ابوالقاسمی ) هنوز به دنیا نیامده بود . میرزا محمد را در روستایمان گُل افشان به خاک سپردند . سال ها از مرگ او گذشت . پدر بزرگم روان شاد کربلایی احمد قاسمی گل افشانی  قبر پدرش را باز کرد ، استخوان های او را با خود به مشهد مقدس برد و در آن جا به خاک سپرد ، میرزا محمد تا آن روز به مشهد نرفته بود .

مزرع سبز فلک

 

 

در شبانه روز چند دقیقه به آسمان نگاه می کنیم ؟ نگاهی معنا دار ، نگاهی برای لذّت بردن ، نگاهی برای درک عظمت ، نگاهی برای پرواز ... نه نگاهی برای دیدن هواپیما و آسمان خراشِ بانک ها و ... . آه ! ما انسان ها اگر قدِّمان دو متر هم باشد ، باز چقدر کوتوله هستیم !!! نگاه هایمان زمینی است ... آسمانی نیست ! چه شب های مهتابی را از دست دادیم ! چه شب هایی تا صبح ستارگان به ما چشمک زدند ولی ما در خواب بودیم !

تاکسی و آزادی

 

 

در جامعه ای که شیشه های تاکسی آن در روزهای گرم سال به صورت کامل بالا کشیده شده است و دستگیره آن سرِ جایش نیست ، آزادی در آن جا مفهومی ندارد . وقتی دستگیره را از راننده طلب می کُنی . می گوید : مردم دستگیره را با خود می برند ، ما مجبوریم ، دستگیره را برداریم . آیا واقعاً شهروندان ایرانی دستگیره تاکسی را با خود می برند ؟ !!!

خواهی نشوی رسوا ، همرنگ جماعت شو

 

 

یک ضرب المثل غلطی  بین ما وجود دارد که « خواهی نشوی رسوا ، همرنگ جماعت شو » ؛ یعنی چه ؟ یعنی ، بوقلمون صفت باش ، تفکر نداشته باش ، هیچ نفهم ، دزد را دیدی دزد باش ، مست را دیدی مست باش ، پَست را دیدی پَست باش ، چشم ها را باید بست جور دیگر نباید دید .

دفتر یادگاری

 

 

این روزها وقتی به پایان سال تحصیلی نزدیک می شویم ، دانش آموزان دفتر خاطرات خودشان را می آورند و می گویند : چند سطری برای آن ها بنویسم . من معمولا با شعری از ناصرخسرو آغاز می کنم که :

 

در خت تو گر بار دانش بگیرد                                  به زیر آوری چرخ نیلوفری را

 

و با این نصیحت به پایان می برم  .  هیچ وقت فراموش مکن :

1 – خدای خود را

2 – وطن خود را

3 – پدر و مادر خود را

                                                                                         امضا

                                                                             علی اکبر قاسمی گل افشانی