کرم کوچک ابریشم

 

 

                             چه سرنوشت غم انگیزی که کرم کوچک ابریشم

                               تمام عمر قفس می بافت ولی به فکر پریدن بود

                                                                                      « حسین منزوی »

 

یکی از کارهایی که مادران گل افشانی در گذشته های نه چندان دور در فصل بهار انجام می دادند ، پرورش کرم ابریشم بوده است . در آغاز تخم ها را با رعایت اصول و قوانین خاصّی در منزل داخل سینی های بزرگ نگهداری می کردند . بعد از مدّتی آن ها را به  باغ می بردند و در سالن های چوبی به نام تلنبار از آن نگداری می کردند و برگ های درخت توت را به عنوان غذا به آن ها می دادند . در روزهای نخست در تلنبار ، روزی یک وعده به کرم ابریشم غذای برگ توت می دادند ولی در ده روز آخر که جثّۀ کرم ها بزرگ تر می شد ، روزی دو وعده ( صبح و غروب ) به آن ها برگ توت می دادند . بعد از پایان این ده روز دیگر به آن ها برگ توت نمی دادند . شاخه های کوچک درخت های انجیلی و بلوط و همچنین برگ های گیاه سرخس را در درون نلنبار روی کرم ابریشم می گذاشتند . بعد از هشت ، نه روز ، تمام کرم ها تبدیل به پیله می شدند و سپس می رفتند پیله ها را از روی شاخه ها جدا می کردند و می فروختند . از میان مادران گل افشانی  دو نفر در پرورش کرم ابریشم بیشتر از همه استادی داشتند : یکی زن عمویم روانشاد کربلایی مرمر قبادی گل افشانی بود و آن دیگری خانم  مشهدی  ستاره رسولی گل افشانی که آن ها برای نظارت و راهنمایی به دیگر تلنبارها هم می رفتند و نظر می دادند .

 

یک معنویتی بر کار مادران گل افشانی حاکم بوده است . آن ها تمام مراحل پرورش آن را به صورت معجزه می دانستند و معتقد بودند که انسان ناپاک نباید آن را ببیند . مورچه دشمن قطعی تخم کرم ابریشم بود و در مرحلۀ بالاتر مارها و  پرندگان هم وارد تلنبار می شدند و شکمی از عزا در می آوردند . گاهی وقت ها مادران ، آدمک هایی برای ترساندن پرنده ها در اطراف تلنبار نصب می کردند . مادران گل افشانی در مراسم سالگرد آقا سید حسین حسینی که هر ساله در گل افشان برگزار می شود ، به نشانۀ تبرّک یک مشت برنج آن مجلس را بر می داشتند و  بر روی کرم ابریشم می پاشیدند تا جدّ آقا سید حسین حافظ و نگهبان کرم ابریشم آن ها باشد .

 

پروانه ها قالب  پیله را می شکافتند و پرواز می کردند . و این می توانست تمثیلی از وداع روح و جسم باشد .

قالب خاکی سوی خاکی فکند                          جان و خرد سوی سماوات بُرد

                                                                                                            « رودکی »  

 

 ولی افسوس و صد افسوس که امروز دیگر نه از آن تلنبار نشانی باقی است و نه از درخت  توت و پرورش کرم ابریشم  :

 

                                  ای ساربان منزل مکن جز در دیار یار من                  

                                  تا یک زمان زاری کنم بر رَبع و اطلال و دِمَن 

 

                                 رَبع از دلم پرخون کنم ، خاک دِمَن گلگون کنم   

                                  اطلال را جیحون کنم ، از آب چشم خویشتن

 

                                آن جا که بود آن دلستان با دوستان در بوستان

                              شد گرگ و روبه را مکان ، شد گور و کرکس را وطن

 

                                 کاخی که دیدم چون اِرَم ، خرّم تر از روی صنم 

                                   دیوار او بینم به خم ، مانندۀ پشت شَمن

 

                                  زین سان که چرخ نیلگون کرد این سراها را نگون        

                                         دیّار کی گردد کنون گِرد دیار یار من

                                                                                                                 « امیر معزّی »

 

هیچ

 

 

عادت کنیم تا از هیچ کس هیچ انتظاری نداشته باشیم . این جوری برایمان بهتر است . فقط از او بخواهیم و به او توکل بکنیم .

عشق را پروانه باید ...

 

 

 

عشق را پروانه باید تا که سوزد پیش شمع               خود مگس بسیار یابی هر کجا شکّر بود

                                                                                                          « امیر خسرو دهلوی »

 

نام مادر عزیز من ، پروانه خانمِ صالحی گل افشانی است ، چه اسم با مسمایی ! پروانه صفت در آتش شوق خدمت به خانواده  مثل بسیاری از مادران این سرزمین ، سوخت و هیچ دم نزد .

 

ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز                                کآن سوخته را جان شد و آواز نیامد

                                                                                                                         « سعدی »

 

مادرم حدود چهل و یک سال پیش وارد خانوادۀ ما شد . تاریخ عقد او با پدرم در شناسنامه دهم بهمن ذکر شده است و دهم بهمن در نزد ایرانیان پاک دین برابر است با جشن سده که با برافروختن آتش انجام می گیرد . چه اتفاق میمون و مبارکی ! ارتباط پروانه با شعله و آتش و ارتباط آتش با سده .

 

پدرم چون فرزند آخر خانواده بود ، در خانۀ پدر بزرگ زندگی می کردیم و مادرم پرستار پدر بزرگ و مادر بزرگ بود . مادر بزرگ به خاطر غم از دست دادن فرزند جوانش فلج شده  و مادر حدود سیزده سال از او مواظبت کرده بود تا سال شصت و سه که مادر بزرگ به رحمت خدا رفت . بعد از آن هم تا مرداد شصت و هفت که پدر بزرگ به دیدار معشوقش شتافت ، از او هم پرستاری کرد . مادر یاد گرفته بود که حتی اف هم نباید به پدر و مادر بگوید . آن ها همیشه مادرم را دعا می کردند . لحاف و تشک مادرم در خانۀ عموی پدرم روانشاد جان محمد ابوالقاسمی  که همسایۀ ما بودند ، قرار داشت . من بچّه بودم ولی یادم هست ، یک روز زن عموی پدرم روانشاد ننه جانی رزاقی مادرم را صدا زدند و گفتند : بیا لحاف و تشک تو را موش سوراخ کرده است . من و مادرم رفتیم . دیدیم بله موش ها بیشتر لحاف ها را سوراخ کردند . مادر ناراحت شدند اما چیزی نگفتند . پرستاری پدر بزرگ و مادر بزرگ یک طرف و بزرگ کردن هفت فرزند از طرف دیگر . من هیچ وقت ندیدم مادر زودتر از ماها لب به غذا بزند . تمام عشق او در خانواده اش خلاصه می شود . بی جهت نیست که به مادر ، فرشته های زمینی لقب می دهند . من دست همۀ مادران باوفا را می بوسم و خاک پای همۀ آن ها هستم . گفتن این نکتۀ هم این جا خالی از لطف نیست . مادر برایم تعریف کرد وقتی بابام به خواستگاریش رفته بود . مادر پانزده شانزده سال بیشتر نداشت . مادر می گفت : من دوست داشتم بیشتر به مادرم کمک می کردم  ، اگر من می رفتم مادرم دست تنها می شد . به خاطر همین من اول قبول نکردم . پدر بزرگ مادری ام جناب قدرت الله صالحی گل افشانی وقتی فهمید که مادرم دارد این پا و آن پا می کند که جواب منفی بدهد . تفنگ سرپُرش را به سمت مادرم گرفت و گفت : یا جواب مثبت می دهی یا با این تفنگ سر و کار داری ! دموکراسی را می بینید ! شاید جناب قدرت الله صالحی گل افشانی فهمیده بود که قرار است شش سال دیگر پدر بزررگِ علی اکبر شود به خاطر همین اصرار داشت این وصلت صورت بگیرد .

 

موجیم که آسودگی ما عدم ماست

 

 

 

موجیم که آسودگی ما عدم ماست                            ما زنده به آنیم که آرام نگیریم

                                                                                                   « کلیم کاشانی »

 

وقتی بین آشنایان و فامیل ها دانش آموزان امروز را می بینم و با دانش آموزی خودم مقایسه می کنم ، خیلی تفاوت احساس می کنم . بچّه های دورۀ ما از کمترینۀ امکانات برخوردار نبودند .

 

 من یادم هست سال اول و دوم ابتدایی کیف نخریدم ، یک کیف کهنه پیدا کرده بودم ، مادر آن را شُست و من دو سال از آن استفاده کردم .

 

من یادم هست چهارم ابتدایی بودم ، هفتۀ اوّل مهر ماه بود ، به ما کتاب های درسی دادند . معلّم کلاس الزام کرده بود ، فردا که مدرسه می رویم کتاب ها باید جلد کرده باشند  . تا مادر می خواست به شهر برود ، پلاستیک و چسب بخرد ، من دو روز پشت سر هم از دست معلّم به خاطر جلد نکردن کتاب ها  کتک خوردم .

 

 من یادم هست در دوران ابتدایی هیچ کتاب غیر درسی نداشتم . یک روز در خیابان یک صفحه روزنامه ورزشی آبی رنگ مچاله شده پیدا کردم . از خوشحالی داشتم پرواز می کردم . روزنامه را با خود به خانه آوردم و زیر فرش گذاشتم تا صاف گردد . تا دو سه ماه این صفحه روزنامه را روزی ده بار می خواندم .

 

من یادم هست در دوران ابتدایی تلویزیون نداشتیم ، با پسر همسایه داشتیم در خانۀ آنها تلویزیون تماشا می کردیم . مادر او وارد شد و با اخم تلویزیون را خاموش کرد و گفت : اگر تلویزیون خراب شود ، کی می خواهد آن را درست کند ؟  اما خدا را شکر  اول دبیرستان که رفتم ، ما هم تلویزیون خریدیم .

 

من یادم هست  سال اوّل راهنمایی که در مدرسۀ راهنمایی جواد الأئمۀ روستای آهنگر کلاء بیشه سر درس می خواندم ، هر روز هفت کیلومتر راه را پیاده در گرما و سرما می رفتیم .

 

من یادم هست  سال دوم و سوم راهنمایی را که در مدرسۀ  شهید رزاقیان منطقۀ پل سه تیر درس می خواندم ،  بیشتر رفت و آمد های ما پشت نیسان بود . شما خودتان در نظر بگیرید سرمای زمستان و پشت نیسان !!!

 

من یادم هست دبیرستان که بودم ، یک روز برف سختی بارید و تا ساق پا در برف فرو می رفت . مادر گفت : امروز بهتر است چکمه پلاستیکی ( با پاشنه های زرد رنگ ) بپوشی . من هم پوشیدم . چکمه را در زیر شلوار مخفی کردم ولی پاشنه های زرد رنگ آن مشخص بود . وقتی وارد کلاس شدم ، بچّه های شهری به چکمه های من خندیدند . من اندکی ناراحت شدم . بعد با خودم فکر کردم ، دیدم اصلاً کار من خنده دار نبود . بعدها من رفتم معلّم شدم و تا به امروز حدود چهار هزار دانش آموز دارم . و آن دانش آموزی  که به چکمه های من می خندید ، رفت معتاد شد .

 

من یادم هست ...

کافی است . به قول مسعود سعد سلمان :  « قصّه چه کنم دراز ، بس باشد » ، می ترسم که اشک شما را هم در بیاورم .

چندین که بر شمردم از ماجرای عشقت                         اندوه دل نگفتم الا یک از هزاران

                                                                                                                     «سعدی "

 

 

به یاد روی شیرین

 

 

بیستم تیر ماه که در سالن انتظار بیمارستان نیمه شعبان ساری منتظر به دنیا آمدن امیر فرهنگ بودیم ، دلم یک دفعه به سمت گذشته حرکت کرد ، آن زمانی که پزشکی مثل امروز پیشرفته نبود و  امکانات در حد و اندازه ی امروز وجود نداشت . دلم به حال مادرانی سوخت که تمام دوران بارداری را همچون روزهای عادی و معمولی در مزرعه دوشادوش همسران خود ، کار می کردند  و چه بسا اتفاق می افتاد فرزند را در همان مزرعه و یا در مسیر مزرعه به دنیا می آوردند ، نه دکتری نه اتاق عملی . در گل افشان دو نفر قابله خدمت می کردند ، یکی روانشاد خانم شیرین شکر قندی بود وآن دیگری روانشاد خانم بزرگ شیرمحمدی که بیشتر  سی تا پنجاه ساله های گل افشان با هنر نمایی آنها به دنیا آمده اند . شیرین خانم از خانم بزرگ قدیمی تر بود . بسیار اتفاق می افتاد که نیمه های شب درد زادن مادران را فرا می گرفت ، یکی از مردان خانواده ( خانواده گسترده ) فانوس به دست می گرفت و در تاریکی شب به سمت خانه شیرین خانم به راه می افتاد . بعضی وقت ها تاریکی شب در مسیر خانه شیرین خانم مشکلاتی را هم به بار می آورد ، در مسیر خانه شیرین خانم رودخانه ای وجود داشت که پُلی بر روی آن بسته نبود ، در شب های بارندگی باید به آب می زدند :

 

شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل                کجا دانند حال ما سبکباران ساحل ها

                                                                                                                 " حافظ "

 

 حتماً می خواهید بدانید در به دنیا آمدن من کدام بزرگوار نقش داشتند ؟ درست حدس زدید ، از عنوان ( به یاد روی شیرین ) مشخص است که شیرین خانم نقش داشتند. .

نیم شبی در گل افشان

 

 

شب از نیمه گذشت و گل افشان به خوابی عمیق فرو رفته است ، خوابی که ناشی از خستگی روزانه مردان و زنانی است که زودتر از آفتاب بیدار می شوند و از بام تا شام با هزاران امید و آرزو در مزرعه کار می کنند و شاید تنها دل آفتاب برایشان بسوزد و به خاطر این است که لشکر خواب به راحتی بر آنها غلبه کرده است :

 

مردمان جمله بخفتند و شب از نیمه گذشت     و آنکه در خواب نشد ،  چشم من و پروین است

                                                                                                                        « سعدی »

 

و من در ایوان خانه پدری دراز کشیده ام و به آسمان می نگرم ، آسمان امشب نورباران است . انگار مهمانی برپاکرده اند و قرص ماه هم با تمام وجود خویش در این مهمانی حاضر شده است و ستارگان هریک چشمک پرانی می کنند :

 

به یک کرشمه که در کار آسمان کردی                         هنوز می پرد از شوق چشم کوکب ها

                                                                                                                 « صائب تبریزی »

 

نسیم هم وزیدن گرفته و سکوت همه جا را فرا گرفته است . گاهی از فاصله ی دور آواز مرد شب پا می آید که تمام شب را بیدار است .  از کناره های جنگل صدای شغالان هم به گوش می رسد و به دنبال آن سگان آبادی هم هشدار می دهند که ما بیداریم و پاسبانی می دهیم . از میان صدای شغالان ، یک صدایی دیگر هم به گوش می رسد که خیلی ترسناک است و آن صدای روباه است . مادر بزرگ روانشاد بیگم محمدی گل افشانی می گفت : هر وقت از جنگل صدای روباه شنیده می شود ، مفهومش این است پیمانه عمر کسی می خواهد که پر شود ؛ یعنی ، در آبادی کسی می میرد . بارها دیدیم که حرف او درست از آب در آمده بود . و من امشب در گذشته فرو رفته ام . دلتنگ می شوم و با خود می گویم : ای کاش از گل افشان بیرون نمی رفتم و در گل افشان می ماندم . ای کاش چوپانی بودم و هر روز به عمق جنگل فرو می رفتم و به مناجات و راز و نیاز درختان و به اذانی که به قول سهراب سپهری « باد گفته باشد سر گلدسته سرو » گوش می دادم و عشقبازی های پرندگان با شاخه های انبوه را می دیدم . شور زندگی را در تکاپوی جوانه ها به نظاره می نشستم  و صدای سخن عشق حاصل از دیدار نسیم و برگ ها را می دیدم .  جنگل ، عرفان ناب است . اگر از من بخواهید که خدا را تعریف کنم ، می گویم : خدا یعنی ، جنگل . نگاه کردن به جنگل عبادت است ، نماز است .

 

برگ درختان سبز پیش خداوند هوش             هر ورقی دفتری است معرفت کردگار

                                                                                                            « سعدی »

از سال هفتاد و چهار که از گل افشان بیرون رفتم و دانشجو شدم . مدام دلتنگم و احساس غربت می کنم .

 

هر کسی از ظن خود شد یار من                                   از درون من نجست اسرار من

                                                                                                                 « مولانا » 

 

هنوز نتوانستم خودم را با شهر وفق بدهم ، در شهر راحت نیستم . رفتارها در شهر ، گرم و صمیمی نیست . تعارف ها از ته دل نیست . نزدیک ظهر است و صاحبخانه به شما می گوید : حالا ناهار تشریف داشتید !! مفهومش این است : زودتر رفع زحمت کن . از نگاه های سیمانی آن ها خسته شده ام ، حرف ها همه از پول شده است . رفتارها چُرتکه ای شده است ، چُرتکه می زنند اگر به نفع آن ها بود ، به کسی سلام می کنند ، با کسی رفت و آمد می کنند ، با کسی فامیل می شوند . حکایت من با شهر مثل حکایت موج و ساحل است :

 

با من آمیزش او ، الفت موج است و کنار                      دم به دم با من و پیوسته گریزان از من

                                                                                                            « کلیم کاشانی »

 

از کودکی به دو شغل فکر می کردم : یکی پلیس قضایی و آن دیگری جنگلبانی ( مأمور محافظت از جنگل ) . پلیس قضایی را به این دلیل دوست داشتم که از بی عدالتی ها متنفر بودم ، دوست داشتم که حقّ مظلوم را از حلقوم ظالمانِ زالو صفت بیرون بیاورم . و  جنگلبانی را هم که ناگفته پیداست . البته از این که معلّم شدم ، خداوند را شاکرم و شکر دو چندان که معلّم ادبیات فارسی هستم . اما حکایت من و گل افشان ، حکایت دیگری است . یک مثلثی در زندگی من وجود دارد : یک ضلع که خودم هستم ، دو ضلع دیگر آن گل افشان و معلمی من هستند . گل افشان و معلمی من هووی همدیگر هستند :

 

چه کسم من چه کسم من که بسی وسوسه مندم

                                                               گه از آن سو کشندم گه از این سوی کشندم

                                                                                                                       « مولانا »

 

شاید دوستانم رنجیده خاطر شوند و بگویند : پس ما کجای زتدگی تو هستیم ؟ در جواب آن ها می گویم : همه ی شماها در همان « من » حضور دارید :

 

من کیم ؟ لیلی و لیلی کیست ؟ من              ما یکی روحیم اندر دو بدن

                                                                                          « مولانا »

 

سرگرم تماشا در آسمان ، این باغ بی کرانه خداوند و غرق در خیالات خود بودم ، دیدم مادر صدایم کرد که علی اکبر ! چرا نمی خوابی پسرم ؟ دیدم به قول طبیب اصفهانی « سینه گرم و مژه خونبار و سحر نزدیک است  . » با خود گفتم :

 

شرح این هجران و این خون جگر                                این زمان بگذار تا وقت دگر

                                                                                                              " مولانا "

                                                                                                                                                                                                                   «  

نیاز نیم شبی دفع صد بلا بکند

 

 

بارها مادر برایم تعریف کرده بود :  وقتی نوزاد بودم مریضی سختی گرفتم . اطبا از درمان آن عاجز ماندند  و مانند طبیب حکایت سعدی در بوستان گفتند : « ... عجب دارم ار شب به پایان برد . »  پدر و مادر با شنیدن حرف نومیدانه طبیب که امشب پایان کار نوزاد است ،  چون ابر در بهاران می گریستند و از روی ناچاری مرا از بیمارستان به روستای گل افشان برگرداندند . زن عمویی داشتم به نام روانشاد مَرمَر قبادی گل افشانی . گفت : چرا گریه می کنید ؟ دکتر جواب کرده ، خدا که جواب نکرده !

 

دردم نهفته به ز طبیبان مدّعی                                    باشد که از خزانه غیبم دوا کنند

                                                                                                                        « حافظ »

 

یک سیّد بزرگواری در روستای ما زندگی می کردند به نام آقا سید حسین حسینی . این آقا سید حسین ، سید جلیل القدری بودند که  گل افشانی ها کرامات فراوانی از ایشان نقل می کنند . از اولیاء الله به شمار می رفت و  از معروفان در آسمان ها بودند . آقا سید سال 1326 شمسی به دیار باقی شتافتند . مردم گل افشان هم هر حاجتی داشته باشند به ایشان متوسل می شوند و هر ساله هم  برای ایشان مراسم سالگرد با شکوهی می گیرند . به نوعی همه بیمه آقا سید حسینند  :

 

بر سر تربت ما چون گذری همّت خواه                         که زیارتگه رندان جهان خواهد بود

                                                                                                                « حافظ »

 

آقا سید حسین ، شال سبزی داشتند که در دوران حیات به کمر خود می بستند ، بعد از وفات این شال سبز به دختر آقا سید به نام سیده فضّه رسیده بود و سیده فضّه  از آن مواظبت می کرد . زن عمو خدا بیامرز گفت : الان می روم شال سبز آقا سید حسین را از سیده فضّه می گیرم و دور کمر علی اکبر می بندیم ، خوب می شود . همین کار را کردند ، عمر ما هم به دنیا بود و به تدریج آثار بهبودی در ما ظاهر شد :

 

 گمان مبر که به پایان رسید کار مغان                      هزار باده ناخورده در رگِ تاک است 

 

چند سال پیش وقتی  سیده فضّه  به رحمت خدا رفت ، وصیت کرده بود که او را در آغوش پدر جای دهند ، قبر آقا سید حسین را باز کردند و سیده فضّه  را آرام در آغوش پدر خوابانیدند . پدر سیده فضّه  مرا شفا داد ولی ببینید من در حقّ  سیده فضّه چه کار کردم ! شنیدنی است !

 

سال شصت و سه  وقتی همسر سیده فضّه  ، روانشاد خیر الله بهره دار گل افشانی به رحمت خدا می رفت ، من شش ساله بودم ، آن سال پارچه کتان سبز رنگی را به شرکت تعاونی روستای آهنگر کلاء بیشه سر که مجاور روستای ما بود ، آورده بودند . مادر رفت ، پارچه کتان را برای من خرید . دخترِ عموی بزرگِ من که در شهر زندگی می کردند ، گرفت آن پارچه را برای من شلوار و جلیقه دوخت . من هم به همراه پدر بزرگ برای اندازه گیری به خانه عمو رفتم . لباس که آماده شد ، از همان جا پوشیدم و به گل افشان آمدیم . همین که به خانه رسیدیم ، دیدیم از مسجد محل اعلام می کنند که مشهدی خیر الله بهره دار گل افشانی به رحمت خدا رفت . من هم با همان لباس نو رفتم در تشییع جنازه همسر سیده فضّه شرکت کردم . سیده فضّه به یقین در غم از دست دادن همسر اشک می ریخت ولی من به خاطر لباس نو خوشحال بودم ؛ حکایت من در مرگ خیر الله بیشتر شبیه  حکایت نزدیکان آن مالدار بخیل است در باب سوم گلستان سعدی که با شنیدن خبر درگذشت مالدار « جامه های کهن به مرگ او بدریدند و خز و دِمیاطی ببریدند . »   خداوند همه درگذشتگان را بیامرزاد .

عشق معلمی

 

 

 

اگر بخواهیم معلّم را تنها در یک کلمه تعریف کنیم ، بی تردید آن واژه مقدّس ، عشق است :

هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق                            ثبت است بر جریده عالم دوام ما

                                                                                                                     « حافظ »

 

کم نیستند معلّمانی که برای دانش آموزان خود حتی از جان خود هم گذشتند . حسن امید زاده گیلانی و موسی رنجبر گل افشانی از جمله ی این معلمان فداکار هستند که جان بر سر دلدادگی به معلمی داده اند .  در فرهنگ لغت معلم است که واژه های عشق ، محبت ،  ایثار ، فداکاری ،  تلاش و ... معنا پیدا می کنند :

    سایه خورشید سواران طلب                                رنج خود و راحت یاران طلب                             

                                                                                                 « نظامی » 

 

زنده یاد دکتر غلامحسین یوسفی در جلد دوم کتاب برگ هایی در آغوش باد ( صص 822 – 823 ) یادی از معلّم بزرگوار خود شادروان محمد اشرف زاده کرده است که من در این جا با احترام عین مطلب را نقل می کنم : « هنگامی که بنده در دبستان عنصری مشهد تحصیل می کردم ، مرحوم محمد اشرف زاده معلم ریاضیات و مدیر دبستان بود . در سال 1316 مقرر شد که در پانزدهم بهمن ماه هر سال – که مصادف با جشن تأسیس دانشگاه تهران بود – به شاگردان اول آموزشگاه ها جوایزی داده شود . در آن هنگام من دانش آموز سال چهارم دبستان بودم . روز پانزدهم بهمن ماه که قرار بود به دبیرستان فردوسی ، محل جشن ، برای جایزه گرفتن بروم . نخست بر طبق دستور شادروان اشرف زاده به دبستان عنصری ( پشت دبیرستان فروغ فعلی در محل خانه های متعلق به جناب آقای دکتر علی اکبر فیاض و خانوادۀ ایشان ) رفتم ولی آن روزها به قدری برف و باران آمده و راه ما از دبستان عنصری تا دبیرستان فردوسی که از کوچه های بسیار خراب حوالی خندق می گذشت چندان گل آلود بود که من بواسطۀ خردسالی و کوچک اندامی به هیچ وجه نمی توانستم آن راه را طی کنم ؛ وسایل نقلیه هم فراوان و یا در اختیار نبود . مرحوم اشرف زاده که دلش نمی خواست یکی از شاگردان او از تشویقی که مقرر بود محروم شود از دبستان عنصری تا دبیرستان فردوسی در میان آن همه گل و لای و در آن راه های دشوار با وجود فراز و نشیب فراوان معبر خندق مرا چون فرزند خویش در تمام راه بر دوش گرفت و هر دم سخنی می گفت و به نوعی سرگرمم می داشت . آن روز در ذهن کودکانۀ خود می اندیشیدم و تعجب می کردم که چه طور ممکن است مدیر مدرسه ای شاگردش را بر دوش ببرد ؟ و به کلّی دست و پای خود را گم کرده بودم اما حالا سالهاست که قدر این بزرگواری را نیک می دانم و متوجه شده ام که وی آن سخنان طیبت آمیز را می گفت که من از آن حال به در آیم و از قرار گرفتن بر دوش مدیر مدرسۀ خود احساس ناراحتی نکنم ... . » من نیز خاطره ای با اندکی  شباهت  به خاطرۀ شادروان دکتر غلامحسین یوسفی دارم .

 

سال چهارم دبستان بودم ، معلّم کلاس ما جناب سیه چهره بودند ، البته این فامیلی هیچ تناسبی با ایشان نداشت ، چراکه معلّم ما گونه های سرخی داشتند . امسال هم بعد از بیست و پنج سال که ایشان را زیارت کردم ، خدا را شکر مثل گذشته شاداب بودند . داشتم می گفتم ، من در سال چهارم ابتدایی ،  بیماری آبله مرغان گرفتم . آقای سیه چهره هم یک موتور گازی داشتند ، آقای سیه چهره برای مداوای من،  مرا پشت ( ترک بند ) موتور گازی خود سوار کردند و  از گل افشان به درمانگاه روستای قادیکلاء بزرگ بردند و برایم دارو گرفتند . من آن روز ارزش کار او را نفهمیدم ، امروز می فهمم که آقای سیه چهره ، معلّم بود و عاشق بود .

 

 

کس نخارد پشت من جز ناخن انگشت من

 

 

مهم ترین درسی که در کلاس به دانش آموزان و دانشجویانم می دهم ، این است که آزادگی و کرامت انسانی خود را حفظ کنند ؛ عادت کنند در زندگی روی پای خودشان بایستند ؛ فردا که بزرگ شدند ،قامت خود را پیش کسی خم نکنند و به دست بوسی کسی نروند ، چراکه خداوند شما را آزاد آفریده است .

 

دست طمع چو پیش کسان کرده ای دراز                    پل بسته ای که بگذری از آبروی خویش

                                                                                                              « نظیری نیشابوری »

بر سرِ خوان لئیمان

 

 

 

می شود در لقمه ی اوّل ز جان خویش سیر           بر سرِ خوان لئیمان هر که مهمان می شود

                                                                                                                    « صائب تبریزی »

 

نمی دانم شما تا چه اندازه بیت بالا را تجربه کرده اید ؟ ولی برای من بارها اتفاق افتاده است  . به اکراه و رودربایستی مهمان خانه ای شدم ،  وقتی موقع غذا خوردن فرا می رسید ، احساس می کردم دارم گوشت تنِ خودم را می خورم . حضور شیطان را بر سر آن سفره لمس می کردی . مدّت ها طول می کشید تا حال خوش گذشته ات را کسب کنی . ای کاش قلم پایم می شکست تا به آن جا نمی رفتم . ای کاش روزی فرا برسد که  غیبت ، بدگویی ، ریا ، چاپلوسی ، لقمه ی حرام و... از  مهمانی های ما رخت بر بندد . اگر وضع به همین منوال باشد ، صله رحم نه تنها ثواب ندارد بلکه گناه و عِقاب هم دارد .

یکی را نان جو آلوده در خون

 

 

 

اگر دستم رسد بر چرخ گردون                            از او پرسم که این چین است و آن چون

یکی را می دهی صد ناز و نعمت                           یکی را نان جو آلوده در خون

                                                                                                               « بابا طاهر »

 

دیروز در گل افشان بانو کلثوم سلمانی به خاک سپرده شد . این مادر پیر سال ها با فقر و نداری و بدبختی دست و پنجه نرم می کرد . یک روز خوش را در زندگی ندیده بود . از حکمت خداوند بی خبرم ، نمی دانم چرا بعضی ها باید در زندگی اینهمه مشکلات را تحمل کنند ؟ مدام سرِ زمین های مردم در گرما و سرما کار می کرد . شوهرش را بیش از سی سال پیش از دست داده بود . پسری حدود چهل ساله داشت به نام حسین آقا که آشفته خاطر بود . غم حسین و غم زندگی او را خاموش و گوشه گیر کرده بود . زیاد حرف نمی زد ، در لاک خود فرو رفته بود . به چه می اندیشید ؟ کس نمی دانست . بی سر و صدا رفت . وقتی رفت ، باورم نشد . مادرم خبرم کرد و به تشییع جنازه او رفتم . حسین آقا را دیدم مات و مبهوت به مردم می نگریست . نمی دانست چه  اتفاقی افتاده است ؟ خواهرش می گفت : بعد از دفن وقتی به خانه رفتیم . حسین آقا که تنها برادر خانواده بود ، آمد و به عکس مادر نگریست و به من گفت : مادر مُرد ؟ وقتی فهمید ، اشک در چشم حسین حلقه زد و دیگر چیزی نگفت .

 بانو سلمانی ، گل افشانی نبود ، اهل روستای آهنگرکلای بیشه سر ، روستای مجاور روستای ما ، بود . نام خانوادگی سلمانی را به این دلیل اختیار کرده بودند که شغل مردان خانواده ی او  سلمانی ( آرایشگری ) بود . من یادم هست حدود سی سال پیش وقتی چهار و پنج ساله بودم ،  برادر زاده  همین مادر ؛ یعنی ،  جناب علی سلمانی به گل افشان می آمد و به شغل سلمانی می پرداخت . علی سلمانی دکان نداشت . پیرمردهای محل ، کنار مسجد و جلوی مغازه ی روانشاد حاجی عوضعلی رنجبر روی سنگ می نشستند و علی آقا سلمانی هم موی تراشی می پرداخت .

 

سرم را سرسری متراش ای استاد سلمانی        که ما هم در دیار خود سری داریم و سامانی

 

من هم به همراه پدر بزرگم کربلایی احمد قاسمی گل افشانی  در جمع آن پیران شرکت می کردم . الان که نگاه می کنم از آن جمع پیران کسی باقی نمانده است . روحشان شاد .

بر بام چه می جویی ؟

 

 

 

وقتی می بینم بر بام خانه ها به دنبال ماهواره می گردند به یاد ابراهیم ادهم در کتاب تذکره الأولیاء اثر ارزشمند عطار می افتم :

 

 ابراهیم ادهم « پادشاه بلخ بود ... یک شب بر تخت خفته بود . نیمشب سقف خانه بجنبید ، چنانکه کسی بر بام بُوَد . گفت : کیست ؟  گفت : آشنایم . شتر گم کرده ام . گفت : ای نادان ! شتر بر بام می جویی ؟ شتر بر بام چگونه باشد ؟ گفت : ای غافل ! تو خدای را بر تخت زرین و در جامه اطلس می جویی . شتر بر بام جستن از آن عجیب تر است ؟ »

 

اما برای درستی یا نادرستی این کار ، به دو سخن گلستان سعدی توجه کنید :

 

هر که را جامه پارسا بینی                            پارسا دان و نیک مرد انگار

ور ندانی که در نهادش چیست ؟                    محتسب را درون خانه چه کار ؟

 

و :

 

تو پاک باش و مدار ای برادر از کس باک                      زنند جامه ی ناپاک گازران بر سنگ

 

.......................................................................................................................

گازُر : رختشوی

خدا کشتی آن جا که خواهد برد

 

 

خوب شد که خدا ، خدایی کردن را بلد است و در امورات به معاون و مشاور نیاز ندارد و الا معلوم نبود چه بلایی بر سرمان فرو می ریخت . در روستایمان گل افشان پیرمردی زندگی می کرد به نام کربلایی بشیر بردبار که بر روی سنگ مزار او سال 1280 شمسی به عنوان سال تولد نقش بسته است  و سال 1350 شمسی به عنوان سال مرگ . کربلایی بشیر فرزند نداشت . خیلی از جاهلان به او سرکوفت می زدند ، چون تو فرزند نداری ، زمانی که مُردی ، مردم خبر دار نمی شوند تا تو را دفن کنند . جنازه ی تو روزها بر زمین می ماند  . پیر مرد ساده دل گل افشانی به یقین با حرف این جاهلان ، دل شکسته و رنجیده خاطر می گشت . اما غافل از این که : اسرار ازل را نه تو  دانی و نه من  . کربلایی بشیر سال ها در بین مردم زیست تا به هفتاد سالگی رسید . یک بعداز ظهری در سقا تالار گل افشان مجلس روضه خوانی برپا بود . کربلایی بشیر هم به آن جا رفت . فرشته مرگ نیز به دنبال او وارد این مکان مقدس شد و او پیش چشم همه در میان مجلس روضه خوانی به سمت قبله دراز کشید و جان به جان آفرین تسلیم نمود . آری کربلایی بشیر فرزندی نداشت اما یاد و نام او زنده است و من امروز بعد از چهل و اندی سال بعد از مرگش دارم از او می نویسم . روحش شاد .

ماه رمضان و صله ارحام حاجی گل بابا

 

 

نیای بزرگ ما ، حاجی گل بابا را رسم و آیین بر این بوده است ، وقتی ماه مبارک رمضان فرا می رسید ، دید و بازدیدهای او آغاز می شد . تمام گل افشان را خانه به خانه سر می زد . رمضان برای او مثل عید نوروز بود . می گفت : این جوری راحت ترم . به صاحب خانه زحمت فراهم کردن غذا نمی دهم . می گفت : نیمه های روز ، موقع ظهر رمضان در خانه ی کسی نمانید . شاید صاحب خانه عذر شرعی داشته باشد و روزه نباشد ،  شما مزاحم او می شوید و این کار درست نیست . روحش شاد .

هیچ کس تنها نیست ؟

 

 

در پیام های بازرگانی بسیار شنیدیم که « با همراه اوّل ، هیچ کس تنها نیست . » اما  وقتی خوب دقیق می شویم ، می بینیم که اتفاقاً « با صد هزار کس تنهایی » . در مهمانی ها  و توی ماشین می بینی که هر کس در قاب گوشی خود فرو رفته است و با آن مشغول است . درد دل کردن و گفت و گو از رسم و آیین خود افتاده است .

اخلاص سر سپردگان قدرت

 

 

فلانی تا وقتی  مدیر اداره بود ، در تمام مراسم ها از نماز جمعه گرفته تا دعای ندبه و دعای کمیل و زیارت عاشورا حضور فعال داشته و در صف اول می نشسته است ولی حالا که صندلی را از او گرفته اند ، دیگر حس و حال رفتن به چنین مراسم هایی  برای او باقی نمانده است ، درجه اخلاص سر سپردگان قدرت را می نگرید ! ؟

 

بیدل این کم همتان بر عزّ و جاه                                    فخرها دارند و عاری بیش نیست

                                                                                                                      « بیدل »

گنج زری بود در این خاکدان

 

 

چند روز پیش پرفسور محمد حسن گنجی ، پدر علم جغرافیا و بنیانگذار هواشناسی ایران در صد سالگی رخ در نقاب خاک کشید ، خدایش بیامرزاد . استاد گنجی فرزند جسمانی از خودشان نداشتند ولی فرزندان روحانی زیادی را تربیت کردند . من شنیدم که در دوران حیات خود ده ها دختر و پسر را تحت سرپرستی قرار داده بودند . یک نگاهی بین عوام النّاس وجود دارد که خانواده ها را با فرزندان آن می سنجند و اگر خانواده ای فرزند نداشته باشند با دلسوزی و ترحم به آنها می نگرند . نگاه این دسته از مردم به فرزند کاملاً مادی و جسمانی است ؛ فرزند از نگاه آنها کسی است که میراث خور مادی آنهاست ؛ به آب و آتش می زنند تا امکانات مادی و رفاهی فرزندان را فراهم نمایند . بُعد اندیشه و فرهنگ را نادیده می انگارند  . پرفسور محمد حسن گنجی ، علامه علی اکبر دهخدا و استاد عبدالحسین زرین کوب و دیگران  متهم می شوند ، چون فرزندی نداشتند . اما دریغ از این نکته غافلند که این استادان ، هزاران فرزند روحانی تربیت کردند و یاد و نام آنها در ذهن و خاطر شاگردان ماندگار است . لغت نامه ای که علی اکبر دهخدا به یادگار گذاشته است ، مانایی آن از هر فرزندی بیشتر است . سخنی از روان شاد دکتر حسن احمدی گیوی که در بهار امسال به دیار باقی شتافتند ، در خاطرم هست ، ایشان فرمودند : من بیش از نیم قرن معلم هستم و هفتاد هزار فرزند دارم .